Home  Handvaardigheid  Boetseren  Wat is klei, de basis

Wat is klei, de basis

Parent Category: Handvaardigheid Category: Boetseren

Article Index

Page 1 of 2
afbeelding_00Terracotta leger. Overblijfselen bij het graf van keizer Qin Shi Huang (221-214 v.Chr.)Klei is een verweringsproduct van gesteenten, die uiteenvallen door de enorme temperatuurverschillen tussen zon en vorst. Doordat het meegevoerd wordt door bijvoorbeeld water, wordt er een sorteringsproces in werking gezet; stenen, gruis, zand en klei. De klei verweert verder door aantasting van in water opgeloste zwakke zuren, zoals humuszuren of koolzuur. In het sorteringsproces kunnen nog allerlei organische (plantenresten) en anorganische (metaaloxiden) verontreinigingen in de klei terecht komen. Door de metaaloxiden ontstaan de diverse kleuren van de klei. Metaaloxiden zijn giftig, was dus na het boetseren goed je handen en eet niet tijdens het boetseren.

afbeelding_02KaolienDe meest zuivere klei is Kaolien. Kaolien is de grondstof voor porselein (porselein-aarde). Gewassen kaolien bestaat uit verweerd graniet en heeft een zeer geringe plasticiteit.

Sedimentaire klei - die we meestal gebruiken- kan de volgende samenstelling hebben:
- Kaolienverbinding, aluminiumoxide, siliciumoxide, waterverbinding(Al2. Si2. O7 . 2H2O) 50-80 %
- Kwarts Si O2 Siliciumoxide of kiezel
- Veldspaat. aluminium/siliciumoxide verbonden met kalium/natrium/calciumoxide
- IJzeroxide
- Organische stof (plantenresten)
Klei is opgebouwd uit kleiplaatjes die door een elektrische kracht bijeengehouden worden. Over het algemeen werkt water als glijmiddel tussen deze plaatjes (vergelijk dit met water tussen twee glasplaten). Hoe beter ze gelaagd liggen, des te groter is de cohesiekracht. Dit heeft als resultaat dat de klei zeer plastisch is. Je spreekt dan van lange klei. Klei waarvan de plaatjes schots en scheef liggen (bijvoorbeeld door vorst) moet dus weer plastisch gemaakt worden. Dit doen we door middel van walken of domweg door de klei enkele maanden te laten liggen, zodat de plaatjes weer op hun plaats zakken. Over het algemeen is vette klei erg plastisch. De klei droogt daardoor echter langzaam en ongelijkmatig; hierdoor is de kans op barsten en scheuren groter.
afbeelding_01KleibrodenEr zijn verschillende soorten klei. Klei wordt meestal in zogenaamde broden van 10 kilo geleverd. Een aantal soorten:

Natuurklei
Dit is klei die na de winning is gereinigd en die zonder toevoegingen kan worden gebruikt.
Rode aardewerkklei
Deze klei is ook bekend onder de naam terracotta. Meestal is het een ijzerhoudende secundaire klei, rood van kleur, tamelijk zacht, met een goede plasticiteit en sterkte. Rode aardewerkklei is uitstekend geschikt voor boetseren, het opbouwen met de hand en draaien.
Pijpaarde
Deze secundaire klei is blauw of zwart van kleur die sterk krimpt bij het drogen en bakken. Bij toevoeging aan een kleibrood zorgt pijpaarde voor een grote plasticiteit en sterkte. Een ‘kleibrood'' is een soort klei of mengsel van kleisoorten.
Porseleinaarde of Kaolien
Porseleinaarde of kaolien is een primaire klei. Gewassen Kaolien bestaat uit verweerd graniet en heeft een zeer geringe plasticiteit. Het is minder glazig dan pijpaarde, krimpt weinig en wordt wit tijdens het bakken. Porseleinaarde wordt gebruikt om het kleibrood bewerkbaar te maken en dient als bindmiddel. Het is in de meeste kleibroden het belangrijkste middel om een witte kleur te krijgen. Verder kan het worden gebruikt als glazuur op basis van aluminiumzouten en silicaten.
Vuurvaste klei
Vuurvaste klei dankt zijn naam aan zijn hittebestendigheid. De eigenschappen verschillen van soort tot soort; sommige zijn plastisch en andere grof en korrelig. Vuurvaste kleisoorten bevatten meestal enig ijzer en worden gevonden in de buurt van kolenlagen. Zij worden gebruikt voor isolatiestenen, vuurvaste stenen, oveninterieur en als toevoeging aan klei voor steengoed om deze een zekere plasticiteit te geven en bestand te maken tegen hoge temperaturen.
Steengoedklei
Gladde plastische steengoed kleisoorten van afzettingsgesteente zijn bestand tegen hoge temperaturen. Zij zijn gewoonlijk vaalgeel, grijs of lichtbruin van kleur. Steengoedklei kan niet zonder meer zonder toevoegingen worden gebruikt.
Bentoniet
Deze uiterst fijne en plastische kleisoort vindt zijn oorsprong in vulkanische as. Bentoniet wordt aan kleibroden toegevoegd om de plasticiteit te verbeteren.

Een van de meest gebruikte kleisoorten is Chamotte. Hier zijn 2 soorten van:

1. Chamotte-fijn voor keramisch vormen met een wanddikte tot 4 cm. Deze bavat korrels tot een dikte van 0.5 mm.
2. Chamotte-grof voor grotere boetseervormen. Deze bevat korrels met een diktevan 0.5 mm tot 2 mm.

Het voordeel van deze grove korrel is:
- De scherf blijft poreus en het watertransport (poriënwater en kristalwater) wordt bevorderd (tot 900 C)
- De klei droogt regelmatiger, er bestaat minder kans op scheuren.
- Door het watertransport kan men de oven sneller stoken, waardoor er een verminderde kans op bakscheuren ontstaat.
- Bij het kneden geeft de chamotte stevigheid aan de klei.
afbeelding_03Huis- tuin- en keukengereedschapBij het werken met klei heb je eigenlijk niet zoveel gereedschap en materiaal nodig. Veel gereedschap heb je zelf wel ergens in huis. In de keukenla bijvoorbeeld. Met een eenvoudig schilmesje kom je al een heel eind, en een plamuurmes is ook een veel gebruikt stuk gereedschap. Daarnaast kun je gebruik maken van appelboren voor het maken van gaten en bijvoorbeeld vorken voor het inkerven van patronen en randen.
afbeelding_04Goedkope gereedschappenWat verder erg makkelijk kan zijn, is een draaischijf. Je kunt hiervoor natuurlijk de daarvoor bedoelde draaischijven in de vakwinkel kopen, maar als jenet begint en eerst eens wilt kijken of het boetseren je wel bevalt, kun je ook een goedkope draaischijf voor in de keuken bij IKEA kopen. Deze voldoet zeker in het begin prima. Je kunt je werkstuk op deze draaischijf opbouwen, en tijdens het werken eenvoudig steeds weer even van een andere kant bekijken. Wat kleine latjes en een deegroller voor het maken van platen klei zijn ook erg fijn. Natuurlijk mag ook een kleisnijder niet ontbreken. Deze kun je trouwens ook eenvoudig zelf maken door een stevige draad aan 2 rondhoutjes te bevestigen. De rondhoutjes dienen dan als handvat.
afbeelding_11BoetseerbokEen boetseerbok heb je vooral nodig bij het boetseren naar waarneming. Je moet je werkstuk dan ongeveer op borsthoogte hebben om goed te kunnen werken. Werk je gewoon aan een tafel, dan kijk je er eigenlijk van te hoog op en kun je niet goed inschatten of alle vormen en richtingen wel kloppen.